Partycypacja społeczna podczas uchwalania planów miejscowych została narzucona ustawowo jako jeden z czynników mających zapewnić maksymalną transparentność procesu. Postanowiliśmy przyjrzeć się temu jak powinny być przeprowadzane tego typu konsultacje oraz jakich efektów powinniśmy od nich oczekiwać jako mieszkańcy.
DRABINA PARTYCYPACJI
Uczestnictwo obywateli w procesie tworzenia planów może przybierać różne formy i różnić się znacząco stopniem zaangażowania, co obrazuje tzw. „drabiny partycypacji”. Na najniższym szczeblu znajduje się informowanie mieszkańców o zachodzących w gminie procesach, które służyć ma głównie budowaniu świadomości obywatelskiej. Wyżej znajdują się konsultacje, podczas których mieszkańcy zyskują możliwość wypowiedzenia się na temat opracowywanych projektów, a ich samych traktuje się jako jeden z organów doradczych. Etapem najbardziej angażującym jest pełne współdziałanie – mieszkańcy zyskują tam największe prawa i obowiązki decydując wspólnie o kształcie finalnych dokumentów planistycznych. Ze względu na swoja kompleksowość i konieczność budowania długotrwałego partnerstwa, jest to również formuła najcięższa w wypracowaniu.
PLANOWANIE PROCESU
Podmioty odpowiedzialne za proces konsultacji powinny dążyć do ich maksymalnej transparentności, tak aby mieszkańcy byli dobrze poinformowani o ich przebiegu oraz zyskali pełną swobodę wypowiedzi. Każdy z uczestników konsultacji powinien móc szybko zrozumieć:
- Ich cel, kolejne etapy działania i konsekwencje jakie będą z nich wynikać;
- Kto jest odpowiedzialny za proces partycypacyjny;
- Formułę procesu partycypacyjnego, jej charakterystykę oraz możliwości uczestniczenia;
- Miejsce i harmonogram prowadzeni konsultacji;
- Czy odpowiednio zbadano i zrozumiano kontekst lokalny oraz występujące tam zależności;
- Jakie są możliwości składania uwag do planu;
- W jaki sposób uchwalenie planu wpłynie na ich otoczenie;
- Bezpośrednie szanse i zagrożenia związane z zapisami planu;
- Sposób oraz osoby odpowiedzialne za przekazanie wniosków i rekomendacji.
SPOSOBY PROWADZENIA KONSULTACJI
Uchwalanie planów miejscowych jest długim i skomplikowanym procesem, zajmującym nierzadko nawet do kilku lat. Aby w pełni wykorzystać potencjał mieszkańców i przybliżyć im kolejne etapy powstawania planu, stosuje się rozmaite techniki i narzędzia.
Na etapie poprzedzającym prace nad planem konieczne jest poinformowanie mieszkańców o tym, że będzie powstawał tego typu dokument w czym przydatne są ulotki, ogłoszenia w mediach tradycyjnych i społecznościowych oraz stworzenie informatorów o planie miejscowym. Szczególnie przydatne okazują się te ostatnie – dzięki przyjaznej formule są w stanie wytłumaczyć mieszkańcom czym jest dokument Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego oraz przekazać jego najważniejsze cele. Po krótkiej lekturze większość zainteresowanych rozumie już podstawowe założenia planu i jest w stanie rozmawiać z konsultantami na bardziej merytoryczne tematy. Bardzo przydatne są również spacery architektoniczne w towarzystwie projektantów planu i zawodowych przewodników, które pozwalają zrozumieć mieszkańcom punkt widzenia urbanistów, a samym projektantom lepiej poznać potrzeby lokalnej społeczności.
Po przystąpieniu do sporządzenia planu następuje etap składania wniosków. To moment kiedy projektanci dopiero przygotowują się do swojej pracy, a mieszkańcy mogą im przybliżyć uwarunkowania lokalne widziane z perspektywy długoletnich mieszkańców. Aby nadać spotkaniu pewną strukturę powinno zacząć się od krótkiego wprowadzenia ze strony projektantów, którzy mogą wytłumaczyć procedury powstawania planu oraz wstępne analizy na temat danego terenu. Z założenia to jednak mieszkańcy są tutaj ekspertami. To od nich można dowiedzieć się jakie tereny są szczególnie ważne i powinny być objęte ochroną, a które nie funkcjonują w oczekiwany sposób i mogą zostać poddane zmianom.
Konsultacje w terenie następują w momencie kiedy można już przedstawić mieszkańcom propozycję planu miejscowego (na etapie jego wyłożenia lub konsultacji pośrednich). Aby przyciągnąć ich uwagę warto zainwestować w stanowisko konsultacyjne mocno wyróżniające się w terenie – może ono przybrać formę pawilonu, wolnostojących namiotów lub wykorzystywać istniejącą infrastrukturę – ważne aby było w stanie przyciągnąć przechodniów. Kiedy już to się zrobi, przydatne są wszelkie formy graficzne ułatwiające przekazanie założeń planu. Warto wydrukować mapę stanu istniejącego, rysunek planu i teksty objaśniające jego najważniejsze elementy. Najlepsze efekty przynosi jednak makieta, która w połączeniu z kompetentnym konsultantem daje możliwość przekazania mieszkańcom wszystkich najważniejszych informacji, a następnie zebrania ich uwag i sugestii w formie ankiety.
Tekst: Przemysław Chimczak
